Follow @SStamellos




«Όταν συνειδητοποίησα ότι δεν μπορώ να αλλάξω το σύστημα, άρχισα να αγωνίζομαι να μην με αλλάξει αυτό. Αγωνίζομαι να μείνω άνθρωπος. Και αυτό είναι η κορυφαία πολιτική μάχη. Να μπορείς να αποφύγεις τη βαρβαρότητα αυτής της εποχής. Να μπορείς να παραμείνεις άνθρωπος με τρυφερότητα. Με το δικό σου βλέμμα...»
Χρόνης Μίσσιος

20 Ιουλ 2008

ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΚΑΙ ΛΟΙΠΗ ΠΑΝΙΔΑ
ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ


«ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΚΑΙ ΛΟΙΠΗ ΠΑΝΙΔΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ»

ΕΙΣΗΓΗΣΗ – ΟΜΙΛΙΑ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
στην Διημερίδα NATURA ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ - ΜΑΛΙΑΚΟΥ '04

(Υπεύθυνος συνεργάτης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας για την περιοχή του Σπερχειού Μαλιακού )

Μια σημαντική περιοχή με πλούσιο φυσικό περιβάλλον και αρκετούς οικοτόπους, θα ήταν αδύνατον να μην έχει και πλούσια ορνιθοπανίδα. Πουλιά απειλούμενα, σπάνια, κινδυνεύοντα, αλλά και συνηθισμένα ή πολύ κοινά έχουν παρατηρηθεί στην ευρύτερη περιοχή, σε σύνολο 260 ειδών περίπου, δηλαδή το 62% των ειδών που έχουν παρατηρηθεί
μέχρι τώρα στην Ελλάδα. Ο αριθμός αυτός δείχνει, σε σύγκριση με τα είδη και τους πληθυσμούς αυτών, πως η περιοχή αποτελεί σημαντικό βιότοπο και η φυσικότητά της και η υγεία του περιβάλλοντος βρίσκονται σε κάπως καλά επίπεδα, μιας και τα πουλιά χαρακτηρίζονται ως δείκτες υγείας του περιβάλλοντος.

Δυστυχώς όμως με τον καιρό τα πράγματα γίνονται όλο και πιο σοβαρά και οι αριθμοί αυτοί έχουν πτωτικές τάσεις, δείχνοντας την αργή και σταθερή αλλοίωση της περιοχής. Οι πλούσιοι βιότοποι προσφέρουν στα πουλιά κατάλληλους χώρους φωλιάσματος, κι έτσι από τα 260 είδη τα 100 αναπαράγονται, τα υπόλοιπα είτε περνούν από την περιοχή κατά την μετανάστευση, είτε ξεχειμωνιάζουν, είτε είναι επισκέπτες από τα γειτονικά βουνά, είτε είναι τυχαία ή σπάνια. Τα 85 είδη περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι της Οδηγίας της ΕΟΚ 79/409. “περί της διατήρησης αγρίων πτηνών”, όπου προστατεύονται, ενώ αρκετά άλλα βρίσκονται σε κατηγορίες 5ΡΕΟ, όπου αφορούν είδη πτηνών για τα οποία είναι αναγκαία τα μέτρα διατήρησης στην Ευρώπη. Επίσης από την περιοχή έχουν εκλείψει ορισμένα είδη, όπου μέχρι τα τέλη του ‘70 ήταν κοινά. Χαρακτηριστικό είδος, το Όρνιο, το οποίο ήταν διαδεδομένο στην κοιλάδα Σπερχειού και έχει να παρατηρηθεί μερικά χρόνια. Άλλα εκλιπόντα είναι ο Αγριόγαλος, ο Μαυρόγυπας, ο Ψαλιδιάρης και οι Καμπίσιες ΙΙέρδικες.

Η περιοχή κοιλάδα- δέλτα Σπερχειού καί Μαλιακός κόλπος αποτελεί ΙΣΑ., δηλαδή Σημαντική περιοχή για τα πουλιά στην Ευρώπη και μέχρι πρόσφατα ως Ι.Β.Α. χαρακτηριζόταν μ6νο το δέλτα Σπερχειού, το οποίο αποτελεί και προτεινόμενο τόπο
κοινοτικού ενδιαφέροντος. Η ευρύτερη αυτή Περιοχή αποτελείται από 3 σημαντικούς βιότοπους, οι οποίοι λειτουργούν και σαν διαφορετικά οικοσυστήματα με κάποια
αλληλεξάρτηση μεταξύ τους, αυτοί είναι η Κοιλάδα Σπερχειού, το Δέλτα Σπερχειού και ο Μαλιακός κόλπος. Είδη πτηνών μεγάλου εθνικού ενδιαφέροντος για τα οποία η περιοχή έχει μεγάλη σημασία σε εθνικό και διεθνές επίπεδο είναι η Λαγγόνα, ο Στικταετός και το Σπιτοκιρκίνεζο, ενώ τα είδη που έχουν κάνει την περιοχή να ενταχθεί στις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά στην Ελλάδα και Ευρώπη και στις Ζώνες Ειδικής
Προστασίας είναι η Βαλτόπαπια, η Αβοκέτα, η Λεπτομύτα, ο Λεπτόραμφος γλάρος και το Νανογλάρονο.

ΚΟΙΛΑΔΑ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ
Μια μεγάλη περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στα όρη Οίτη, Όθρυς και Τυμφρηστός. Το μεγαλύτερο τμήμα της καλύπτεται από καλλιέργειες, πρόποδες βουνών, την κοίτη του
Σπερχειού, ενώ ένα μικρότερο από ρέματα, λόφους, παραποτάμια δάση και χωριά και ένα ελάχιστο από έλη γλυκού νερού και υγρολίβαδα. Λόγω της ευφορίας του εδάφους, έχει
αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην περιοχή η γεωργία με αποτέλεσμα να υπάρχει ποικιλία καλλιεργειών, πυκνής και όχι μόνο βλάστησης. Αυτό έχει κάνει την κοιλάδα του Σπερχειού σε συνδυασμό και με άλλους οικοτόπους (π.χ. ρέματα, δάση, λόφοι) να έχει
ιδιαίτερη σημασία για την επιβίωση άνω των 117 ειδών, κυρίως αγροτικών. Το μεγαλύτερο ποσοστό, χρησιμοποιούν τις καλλιέργειες (π.χ. βαμβάκι, σιτάρι, ελαιώνες, ακτινίδια, κλπ.).

Τέτοια είδη είναι οι κεφαλάδες, οι τσιροβάκοι, οι γαλιάντρες, οι αμπελουργοί και δεκάδες άλλα. Σε άλλους τύπους ενδιαιτημάτων στις καλλιεργούμενες εκτάσεις όπως
αρδευτικά κανάλια, φυτοφράκτες, αγραναπαύσεις, κ.α., απαντούν πελαργοί, δρυοκολάπτες, αρπακτικά, κορακοειδή και πολλά άλλα στρουθιόμορφα. Οι κίνδυνοι για τα είδη αυτά είναι αρκετοί, για το λόγο ότι η γεωργία εξελίσσεται με γρήγορους
ρυθμούς και το αγροτικό τοπίο αλλοιώνεται. Οι φωλιές των
εδαφόβιων πουλιών καταστρέφονται από τα γεωργικά
μηχανήματα, τα εντομοφάγα δεν βρίσκουν τροφή από την
εντατική χρήση εντομοκτόνων και αρκετά άλλα δεν βρίσκουν
καταφύγιο από την μείωση αγραναπαύσεων και την αποψίλωση
φυτοφρακτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μείωσης στην
περιοχή είναι το σπιτοκιρκίνεζο όπου μέχρι τα τέλη του ‘70
φώλιαζε σε όλη την περιοχή σε αρκετά ικανοποιητικούς
αριθμούς εκατοντάδων ατόμων, σήμερα έχουν απομείνει στην
περιοχή λιγότερα από 10 ζευγάρια και το είδος παγκοσμίως
απειλείται. Ο αγριόγαλος επίσης φώλιαζε κι αυτός στην περιοχή
στο παρελθόν, σήμερα όχι απλώς έχει μειωθεί, αλλά
συγκαταλέγεται στα εκλιπόντα της περιοχής, αλλά και της
Ελλάδας.
Ένας άλλος πολύ σημαντικός οικότοπος στην κοιλάδα
είναι η κοίτη του Σπερχειού, που σχηματίζονται λόγω της
ορμητικότητας του ποταμού συσσωρεύσεις κροκάλων, αμμώδης
αποθέσεις και νησίδες και χαρακτηρίζουν την κοίτη. Επίσης
μικρά έλη, λιμνάζοντα νερά και πλημμυρισμένες εκτάσεις,
παρόχθια βλάστηση και παραποτάμια δάση και διαβρωμένες
χωμάτινες πλαγιές, σημαντικές για το φώλιασμα του
μελισσοφάγου και του οχθοχελίδονου, βρίσκονται σε αρκετά
τμήματα της κοίτης. Τα παραποτάμια δάση του Σπερχειού, μια
ιδιαιτερότητα της περιοχής, είναι από τα τελευταία που έχουν
απομείνει στην Ελλάδα, κινδυνεύουν όμως να χαθούν. Ήδη
μεγάλα τμήματα είχαν καταστραφεί κατά τις προηγούμενες
δεκαετίες. Τα δέντρα που τα αποτελούν είναι κυρίως το πλατάνι, η ιτιά, οι λεύκες και το κλήθρο. Επίσης αρμυρίκια, αναρριχώμενα φυτά, διάφοροι θάμνοι και αρκετά
αγριολούλουδα συνθέτουν το εσωτερικό των δασών. Μέσα τους
βρίσκουν καταφύγιο περίπου αρκετά είδη πουλιών, όπου
φωλιάζουν, τρέφονται ή πηγαίνουν μόνο για κούρνιασμα. Εδώ
σημαντική είναι η παρουσία και φωλεοποίηση νυκτόβιων και
ημερόβιων αρπακτικών και δρυοκολαπτών. Οι ερωδιοί έχουν
βρεθεί να στήνουν τις φωλιές τους σε ορισμένα σημεία των
παραποτάμιων δασών. Τα στρουθιόμορφα βρίσκονται σε
καλούς πληθυσμούς και τα περισσότερα φωλιάζουν, όπως η
σακουλοπαπαδίτσα, το αηδόνι, η κουρούνα, η κάργια, ο
συκοφάγος, η λευκοσουσουράδα, κ.α. Μέσα στα δάση αυτά
γίνεται βόσκηση, ρίψη μπαζών και σκουπιδιών, κοπή δέντρων,
ενώ σε μερικά έχει σημειωθεί φωτιά.
Στις συσσωρεύσεις κροκάλων και τις αμμώδεις
αποθέσεις τώρα, βρίσκουν τροφή αρκετά παρυδάτια, ερωδιοί
και σουσουράδες. Στις νησίδες με κρόκαλα φωλιάζει το μικρό
παρυδάτιο ποταμοσφυριχτής, όπου στήνει η φωλιά του ανάμεσα
στις πέτρες και την χαμηλή βλάστηση, οι εντατικές
χαλικοληψίες και αμμοληψίες όμως αποτελούν την κύρια
απειλή για το είδος.

Τα λοιπά ενδιαιτήματα, δηλαδή, τα μικρά έλη, τα
λιμνάζοντα. νερά και οι πλημμυρισμένες εκτάσεις
χρησιμοποιούνται κυρίως για τροφοληψία ερωδιών, πελαργών,
παπιών, νερόκοτων και διαφόρων άλλων.
Όσο αφορά τα ρέματα που τροφοδοτούν τον Σπερχειό,
αυτά χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, στα μόνιμης ροής και στα
εποχιακής ροής. Στα πρώτα βρίσκουν καταφύγιο στην πλούσια
βλάστηση πάρα πολλά μικροπούλια, όπως αηδόνια, τσιροβάκοι,
ψευταηδόνια, κ.λπ., αλλά και μεγαλύτερα όπως μπεκάτσες,
ερωδιοί, γερακίνες. Υπάρχουν ορισμένα ρέματα που
καλύπτονται από καλαμιές και έχουν ιδιαίτερή σημασία για την
τσιχλοποταμίδα, διότι το είδος ζει αποκλειστικά σε καλαμιώνες.
Το κάψιμο και το κόψιμο των καλαμιώνων, ο καθαρισμός των ρεμάτων, οι εκβαθύνσεις και οι ευθυγραμμίσεις αυτών απειλούν αρκετά από τα μικροπούλια. Στα ρέματα εποχιακής ροής όπου, η βλάστηση δεν είναι τόσο πλούσια, επικρατούν ορισμένα είδη
φυτών και καλύπτονται κυρίως από κρόκαλα, όπως είναι ο
Ξηριάς Λαμίας, η Βίστριζα, ο Ξηριάς Υπάτης, κ.α. Τα πουλιά
εκεί περιορίζονται σε ορισμένα είδη, όπως κουρούνες,
βραχοκιρκίνεζα, οινάνθες, γερακίνες και καρβουνιάρηδες.
Οι ρεματιές αυτές πηγάζουν κυρίως από το όρος Οίτη
και Όθρυς, όπου και οι πρόποδες των βουνών αυτών αποτελούν
τμήμα της κοιλάδας του Σπερχειού, καλύπτονται κυρίως από
μακία βλάστηση, ελαιώνες, μικρά λιβάδια και δεντροστοιχίες.
Στην βλάστηση αυτή ζουν πουλιά όπως είναι ο πετροκότσυφας,
οι τσιροβάκοι, οι κίσσες, ο κούκος, οι μπεκάτσες, ο φιδαετός
και τα τρυγόνια. Στους πρόποδες της Οίτης κυρίως,
συναντώνται σπηλιές, μικρά φαράγγια και χαράδρες. Εκεί
φωλιάζουν αρπακτικά όπως μπούφοι. και πετρίτες,
βραχοχελίδονα, βραχοτσοπανάκοι, βουνοσταχτάρες και
πέρδικες, ενώ περαστικός μπορεί να είναι κανένας χρυσαετός.
Σε ορισμένα σημεία υπάρχουν και συστάδες δέντρων,
σημαντικές για δρυοκολάπτες κυρίως και αρπακτικά.
Στην κοιλάδα επίσης υπάρχουν και μερικοί λόφοι, οι
οποίοι καλύπτονται από καλλιέργειες, θάμνους, φρύγανα και
μικρές συστάδες δέντρων. Οι λόφοι έχουν ιδιαίτερη σημασία,
όπως και οι πρόποδες των βουνών, για πολλά είδη αρπακτικών
και διαφόρων άλλων πτηνών.
Ένα πάρα πολύ μικρό μέρος της κοιλάδας
καταλαμβάνουν τα έλη γλυκού νερού και τα υγρολίβαδα, Παρά
όμως την ελάχιστη έκτασή τους, είναι ιδιαίτερα σημαντικά,
τόσο για την μοναδικότητα των ειδών, όσο και για την
τροφοληψία αρκετών άλλων, Στις μόνιμες κατακλυζόμενες
περιοχές σχηματίζονται φυτοκοινωνίες με καλάμια, βούρλα,
ιππουρίδες και άλλα υγρόφιλα φυτά, κι’ αυτό αποτελεί
κατάλληλο χώρο για νερόκοτες, φαλαρίδες, τσικνιάδες και
ποταμίδες. Στα πιο ανοιχτά μέρη, όπως είναι τα υγρολίβαδα, αναζητούν την τροφή τους ερωδιοί, παρυδάτια, χήνες, πελαργοί, και αρκετά εντομοφάγα, όπως χελιδόνια, σταχτάρες, κ.λπ. Κατά καιρούς έχουν παραηρηθεί αρπακτικά και σπάνια υδρόβια.
Στα χωριά της περιοχής επίσης βρίσκουν καταφύγιο
αρκετά πουλιά, ιδίως κατά τον χειμώνα στους κήπους και στις
αυλές, αλλά και την άνοιξη όταν φωλιάζουν σε προεξοχές
κτιρίων και κάτω από τα κεραμίδια αρκετών σπιτιών.

ΟΙ ΠΕΛΑΡΓΟΙ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ευρύτερη περιοχή
όσον αφορά τους πελαργούς. Περίπου 65 ζευγάρια έρχονται
κάθε άνοιξη στις φωλιές τους σε πάνω από 30 χωριά. Οι φωλιές
τους είναι χτισμένες πάνω σε εκκλησίες, σε κολώνες της Δ.Ε.Η.,
και ορισμένες σε δέντρα Τα περισσότερα ζευγάρια, πάνω από
23, βρίσκονται στην Ανθήλη και στην Αγία Παρασκευή-
Μεγάλη Βρύση, όπου βρίσκονται κοντά στο δέλτα Σπερχειού.
Στην κοιλάδα Σπερχειού βρίσκονται περίπου 35 ζεύγη. Ο
πληθυσμός αυτός αποτελεί την τελευταία σημαντική
συγκέντρωση πελαργού στη Στερεά Ελλάδα.

ΔΕΛΤΑ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ
Το δέλτα Σπερχειού είναι από τους σημαντικότερους
υγρότοπους εκτός βορείου Ελλάδας. Μετά από 80 χλμ. περίπου
πορείας, ο Σπερχειός εκβάλει στον Μαλιακό κόλπο
σχηματίζοντας κατακλυζόμενες εκτάσεις, εκτεταμένα
λασποτόπια, αλίπεδα, καλαμιώνες και νησίδες, ιδιαίτερης
σημασίας για πάρα πολλά πουλιά. Τα αλίπεδα ή αλμυρόβαλτοι
και οι νησίδες συγκροτούνται κυρίως από αλόφυτα και εκεί
φωλιάζουν τα γλαρόνια και τα διάφορα χαραδριόμορφα. Στα
παλιρροιακά λασποτόπια και στις κατακλυζόμενες εκτάσεις
συγκεντρώνονται χιλιάδες υδρόβια πτηνά για να τραφούν. Το
χειμώνα τις περιοχές αυτές χρησιμοποιούν πάνω από 10000 πάπιες, 6000 παρυδάτια (με σημαντικότερη συγκέντρωση της αβοκέτας, πάνω από 1300 και με max 3500, η
μεγαλύτερη συγκέντρωση στην Ελλάδα), εκατοντάδες γλάροι,
κ.α. Επίσης φλαμίγκος, σκίουροι, ασβοί, λύκοι και πολλά άλλα
είδη βρίσκουν καταφύγιο στα παραποτάμια δάση, στις ρεματιές,
στους θαμνοτόπους, στις καλλιέργειες και αλλού, ενώ στα νερά
του Μαλιακού κολυμπούν αρκετά δελφίνια.

Μεγάλη ποικιλία εμφανίζουν εδώ και τα ερπετά με τα
αμφίβια, συνολικά πάνω από 35 είδη ζουν σε όλους τους τύπους
ενδιαιτημάτων της περιοχής, όπως θαμνώνες,
ερωδιοί, αρπακτικά (όπως ο στικταετός και σι κίρκοι) και
αρκετά μικροπούλια παρατηρούνται σε αυτές τις περιοχές, αλλά
και στους καλαμιώνες και στην παρόχθια βλάστηση. Η
καλλιέργεια ρυζιού που γίνετε εκεί είναι πολύ σημαντική για
πάρα πολλά πουλιά, σε όλη η διάρκεια του έτους. Στην
μετανάστευση η περιοχή είναι σημαντική για τα αρπακτικά
(ιδίως για τους κίρκους), τα χαραδριόμορφα και τους ερωδιούς.
Αν και Περιοχή ειδικής προστασίας, Νatura, και Ι.Β.Α., η
λαθροθηρία, οι αεροψεκασμοί με χημικά, η λαθραλιεία, το
κάψιμο καλαμιώνων, η απόρριψη λυμάτων, οι αποξηράνσεις για
επέκταση χωραφιών, κα, απειλούν τα πουλιά και μαζί την
ισορροπία όλου του οικοσυστήματος. Η ορνιθοπανίδα του δέλτα
γενικά. περιλαμβάνει αρκετά σπάνια είδη που προστατεύονται
από διάφορες συμβάσεις, ενώ παρουσιάζει και ως σύνολο μια
σύνθεση ειδών η οποία είναι σπάνια στην Ανατολική Ελλάδα
και ως προς τα είδη των παλιρροιακών περιοχών. Σπάνιες είναι
επίσης και για όλη την χώρα οι εκτάσεις τέτοιου είδους. Η
ύπαρξη επίσης πληθυσμών κάποιων ειδών σε σχετική
απομόνωση αποτελεί ιδιαίτερο στοιχείο ενδιαφέροντος. Τέλος,
η μοναδικότητα της περιοχής και η φυσικότητα του
οικοσυστήματος είναι σημαντικά σε τοπικό και εθνικό επίπεδο,
ενώ η σπανιότητα ειδών, η αντιπροσωπευτικότητα άγριας
ορνιθοπανίδας, τα επίπεδα πληθυσμών πανίδας, η ποικιλία
οικοτόπων και το επιστημονικό ενδιαφέρον έχουν σημασία όχι μόνο σε τοπικό και εθνικό, αλλά και σε κοινοτικό επίπεδο. Το δέλτα επίσης έχει προταθεί να συμπεριληφθεί στους υγροτόπους με διεθνή σημασία, σύμφωνα με την συνθήκη Ramsar.

ΜΑΛΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ
Κλειστός και σχετικά ρηχός κόλπος που πλαισιώνεται σε
μεγάλο μέρος από παράκτιους υγρότοπους. Στο νότιο και δυτικό
τμήμα και σε απόσταση 0,5-2,5 χλμ. από την ακτή, το βάθος δεν
ξεπερνά τα 3 μέτρα. Αυτό σε συνδυασμό με τα δεκάδες ρέματα
που απορρέουν από τα γύρω βουνά, μεταφέροντας αρκετή
λάσπη, δημιούργησαν ένα εκτενές παράκτιο οικοσύστημα. Οι
σημαντικότεροι παράκτιοι υγρότοποι του Μαλιακού είναι το
δέλτα Σπερχειού, η εκβολή Πλατανιά, η λ/θ Βρωμολίμνης, το
έλος Σκάρφειας, η εκβολή του Βελλιά και η εκβολή
Αλμυροποτάμου. Η βλάστηση στους υγροτόπους αποτελείται
κυρίως από βούρλα, αλόφυτα, καλάμια, αρμυρίκια, κ.α και σε
κάποια σημεία αναπτύσσεται υδροχαρής δενδρώδης βλάστηση
υπό μορφή συστάδας. Οι ακτές είναι κυρίως αμμώδεις. Τα
πουλιά που απαντούν στον Μαλιακό είναι κυρίως διάφορα είδη
γλάρων και γλαρονιών, κύκνοι, βουτηχτάρια που κολυμπούν
πολύ κοντά στις ακτές, ερωδιοί και άλλα παρυδάτια. Οι αρκετοί
λόφοι και τα μεγάλα παράκτια τμήματα που βρίσκονται στις
ακτές και καλύπτονται από μακία βλάσηση, μεγάλους ελαιώνες,
κ.λπ, φιλοξενούν πλήθος από στρουθιόμορφα και αρπακτικά.
Κυριότεροι κίνδυνοι στο οικοσύστημα του Μαλιακού είναι τα
λύματα, η οικιστική ανάπτυξη, τα σκουπίδια και τα μπαζώματα.
Λοιπή πανίδα κοιλάδας- δέλτα Σπερχειού και Μαλιακού
κόλπου.

Η ευρύτερη περιοχή έχει μια μεγάλη ποικιλία
θηλαστικών, όπου συνολικά έχουν καταγραφεί πάνω από 35
είδη. Η πιο σημαντική είναι η παρουσία της Βίδρας, που γίνεται όλο και πιο σπάνια. Επίσης πολλά είδη νυχτερίδων, εντομοφάγων, λαγοί, αγριόγατοι, σκίουροι, ασβοί, λύκοι και πολλά άλλα είδη βρίσκουν καταφύγιο στα παραποτάμια δάση,
στις ρεματιές, στους θαμνοτόπους, στις καλλιέργειες και αλλού,
ενώ στα νερά του Μαλιακού κολυμπούν αρκετά δελφίνια.
Μεγάλη ποικιλία εμφανίζουν εδώ και τα ερπετά με τα
αμφίβια, συνολικά πάνω από 35 είδη ζουν σε όλους τους
τύπους ενδιαιτημάτων της περιοχής, όπως θαμνώνες,
καλλιέργειες, παραποτάμια δάση, κ.λπ. ΙΙρασινόσαυρες,
λαφίτες, χελώνες (ξηράς και γλυκού νερού), βάτραχοι και
φρύνοι είναι μερικά από αυτά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιχθυσπανίδα του
Σπερχειού, με κυριότερα τα κυπρινοειδή (1 ενδημικό υποείδος)
και κάποιων πηγών στις οποίες ζει το ενδημικό είδος της
περιοχής, Ελληνοπυγόστεος. Στον Μαλιακό ζουν κι’ εκεί
αρκετά είδη) όπως γλώσσες, κέφαλοι, τσιπούρες, λαβράκια,
κ.λπ. Η λαθραλιεία όμως και η καταστροφή ενδιαιτημάτων
απειλούν ορισμένα είδη.

Τέλος, όσο αφορά τα ασπόνδυλα που ζουν εδώ,
εκατοντάδες είδη έχουν βρεθεί, όπως πάρα πολλά είδη
λεπιδοπτέρων, κολεόπτερων, ορθόπτερων, ετερόπτερων, κ.α.
Ακόμη έχουν βρεθεί πολλά είδη αραχνών και κάποιοι σκορπιοί.
Τέλος, αρκετά οστρακοειδή, καρκινοειδή, κεφαλόποδα,
σκώληκες, τριχόζωα και πολλά άλλα ζουν στο όλο οικοσύστημα
Σπερχειού- Μαλιακού.

* Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία είναι η μόνη Μη
Κυβερνητική, Μη Κερδοσκοπική οργάνωση στην Ελλάδα που
έχει σαν κύριο στόχο της, την προστασία των άγριων πουλιών
και των βιοτόπων τους. Ιδρύθηκε το 1982 και έκτοτε έχει
επιδείξει ένα ιδιαίτερα αξιόλογο έργο για το οποίο βραβεύτηκε
το 1993 από την Ακαδημία Αθηνών. Η ΕΟΕ είναι επίσημος
έταιρος του Birdlife International (Παγκόσμια Ένωση
Ορνιθολογικών Οργανώσεων) στην Ελλάδα.

15 Ιουλ 2008

ΣΠΕΡΧΕΙΟΣ: μια ανεκτίμητη πηγή πλούτου και ένα σπάνιο οικοσύστημα

Αρκετή συζήτηση γίνεται για τα ποτάμια οικοσυστήματα της χώρας μας, για την διαχείριση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων, για την εφαρμογή των νόμων και των ευρωπαϊκών οδηγιών για τα νερά. Η συζήτηση φέρνει στην επιφάνεια μια σειρά από περιβαλλοντικά «εγκλήματα» σε ό,τι αφορά τα ποτάμια, τους χείμαρρους, τις εκβολές. Είναι η αλόγιστη ρύπανση, οι εκτροπές και οι ευθυγραμμίσεις της κοίτης τους, οι καταστροφές των παραποτάμιων δασών, η καταστρατήγηση κάθε έννοιας προστασίας, το παράνομο κυνήγι. Είναι ο Ασωπός, είναι ο Αλιάκμονας, ο Έβρος, ο Αξιός, ο Πηνειός, ο Αχελώος

Είναι για μας ο Σπερχειός. Ο Σπερχειός, μια ανεκτίμητη πηγή πλούτου και ένα σπάνιο οικοσύστημα. Έδαφος, νερά, πηγές, δροσερή αύρα, παραποτάμιο δάσος, το δέλτα και οι εκβολές, πλούσια πτηνοπανίδα, υδρόβια διάφορα, ερπετά, ψάρια, ένα οικοσύστημα που οφείλουμε να το προστατέψουμε σαν κόρη οφθαλμού. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία που θα μπορούσε κανείς να επισημάνει στα πλαίσια μιας προσέγγισης του όλου θέματος του ποταμού

H ΡΥΠΑΝΣΗ
Το ποτάμι σήμερα είναι ο φυσικός αποδέκτης όλων των λυμάτων της περιοχής της λεκάνης του. Υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων, εργοστασίων και βιοτεχνιών, στάβλων και άλλων κτηνοτροφικών μονάδων αλλά και αστικά λύματα των παραποτάμιων χωριών οδηγούνται ανεξέλεγκτα στην κοίτη. Οι παράνομες χωματερές κατά μήκος του ποταμού αλλά και τα φυτοφάρμακα και οι συσκευασίες τους, συμπληρώνουν τις εστίες της ρύπανσης. Στις εκβολές του το νερό γίνεται μαύρο. Η εικόνα των νεκρών ψαριών είναι συνηθισμένη. Αιτία; Η έλλειψη οξυγόνου ως αποτέλεσμα της έντονης ρύπανσης των νερών. Οι ψαράδες που χρόνια ψαρεύουν κοντά στις εκβολές του, σηκώνουν τα χέρια ψηλά. Το ίδιο και οι αγρότες της Ανθήλης. Τους καλοκαιρινούς μήνες το νερό είναι ένας βούρκος, ιδιαίτερα στο τμήμα μετά τη Δαμάστα. Μ’ αυτό οι αγρότες ποτίζουν τα χωράφια τους. Είναι οκτώ χιλιάδες στρέμματα περίπου από το Μοσχοχώρι και κάτω, από τα οποία τέσσερις χιλιάδες στρέμματα κάτω από την Αλαμάνα, τα περισσότερα ορυζώνες.

ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ – ΠΛΗΜΜΥΡΟΓΕΝΝΕΣΗ

Πολλές είναι οι απειλές των παραποτάμιων περιοχών από τις κατά καιρούς πλημμύρες του Σπερχειού. Δεν ξεχνιέται εύκολα η πλημμύρα, που πριν μερικά χρόνια «πήρε» όλες τις γέφυρες. Συζητήσεις και μελέτες έχουν γίνει. Δυστυχώς δεν βγήκαν ιδιαίτερα συμπεράσματα, που θα οδηγούσαν σε λύση. Η φύση δεν συγκρατείται εύκολα, πόσο μάλλον όταν την βιάζεις, όπως παράδειγμα τα τελευταία Μεγάλα Έργα στην περιοχή του κάμπου και ιδιαίτερα αυτά της νέας χάραξης της γραμμής του ΟΣΕ με τις επεμβάσεις στην κοίτη του ποταμού. Οι επιστήμονες δασολόγοι τονίζουν με έμφαση ότι απαιτούνται έργα ορεινής υδρονομίας, μικρά φράγματα - αναβαθμοί και μικροί ταμιευτήρες νερού στα ψηλά για τη συγκράτηση των νερών και των φερτών και έργα για την προστασία των δασών στα πλευρά των χειμάρρων, έτσι ώστε να μειωθεί η δυναμική του νερού. Αλλιώς θα μιλάμε για σισύφεια αντιπλημμυρικά έργα, όπως αποδεικνύεται κάθε χρόνο, γιατί η κοίτη πάντα θα γεμίζει από φερτά και οι κίνδυνοι της πλημμύρας θα υπάρχουν.

Η φύση είχε προβλέψει και για την εκτόνωση των πλημμυρικών φαινομένων δημιούργησε το παραποτάμιο δάσος, εκατοντάδες μέτρα αριστερά και δεξιά του ποταμού, το οποίο δυστυχώς καταστράφηκε και είναι επόμενο, αυτή την πίεση του νερού να την δέχονται τώρα τα χωράφια, που αντικατέστησαν το δάσος.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ NATURA 2000

Η περιοχή της λεκάνης του Σπερχειού έχει ενταχθεί στο Πρόγραμμα NATURA 2000 για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Κατά τη γνώμη μας δεν έχει γίνει η κατάλληλη ενημέρωση των κατοίκων της περιοχής, ώστε όλοι να ξέρουν τι σημαίνει αυτό. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια φάση αναθεώρησης των ορίων του NATURA για να συμπεριλάβει, πιθανόν, τις επεμβάσεις των μεγάλων έργων, που ανέτρεψαν πολλά πράγματα. Είναι ανάγκη να συσταθεί ο φορέας διαχείρισης της Λεκάνης του Σπερχειού, να γίνει η ενημέρωση των κατοίκων και των αγροτών και να προχωρήσει το Προεδρικό Διάταγμα θεσμοθέτησης της λειτουργίας του Προγράμματος

ΧΛΩΡΙΔΑ – ΠΑΝΙΔΑ - ΑΝΑΔΕΙΞΗ

Ένα που θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο μελέτης και ανάδειξης, στα πλαίσια των νέων χρήσεων και της νέας αντίληψης για το ποτάμι, είναι η ανάδειξη του παραποτάμιου δάσους και η δυνατότητα επισκεψιμότητάς του. Τα πανέμορφα πλατανοδάση, το πλατανοδάση των Μεξιατών και της Μάκρης με διαδρομές ποδηλάτου και περιπάτου, με χώρους αναψυχής κατά μήκος της όχθης του ποταμού, μπορούν να γίνουν χώροι επισκέψιμοι από όλους. Επίσης επισκέψιμοι από σχολεία και περιβαλλοντικές ομάδες για παρατήρηση της πτηνοπανίδας και του νερού σε συνδυασμό και με την ύπαρξη του Ιππικού Ομίλου. Δυστυχώς όμως αντί γι’ αυτό, οι καταπατήσεις και οι εκχερσώσεις του παραποτάμιου δάσους συνεχίζονται, το παράνομο κυνήγι και η ρύπανση επίσης, με την ανοχή και την αδιαφορία των αρμοδίων υπηρεσιών.

ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ

Διανύουμε εποχές ισχνών αγελάδων σε ό,τι αφορά το νερό. Η προστασία και διαχείριση των υδατικών πόρων είναι πρώτιστο καθήκον όλων, και ιδιαίτερα των υπευθύνων φορέων. Στα πλαίσια της Λεκάνης του Σπερχειού θα μπορούσε να λειτουργήσει ένας Φορέας Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Λεκάνης Σπερχειού, με την ευθύνη της καταγραφής και παρακολούθησης όλων των σημείων υδροληψίας (γεωτρήσεις, πηγάδια, φυσικές πηγές), των επιφανειακών νερών και των υγροτόπων της περιοχής και με στόχο την βιώσιμη ήπια διαχείριση και την προστασία των αποθεμάτων. Είναι ανάγκη να αλλάξουμε τον τρόπο διαχείρισης των νερών, να στραφούμε στην εξοικονόμηση και στην οικονομία. Αυτό σημαίνει κυρίως εκσυγχρονισμό στην άρδευση με στροφή στα συστήματα στάγδην, με ευθύνη κυρίως της πολιτείας, αποφυγή των υδατοβόρων καλλιεργειών, αλλά και μικρές υδατοδεξαμενές, ίσως και κατά μήκος του ποταμού, για άρδευση και ενίσχυση του υπόγειου υδροφορέα, αφού πρώτα εξασφαλίσουμε την μη ρύπανση. Να περιορίσουμε τις γεωτρήσεις και να αντιμετωπίσουμε το παράνομο των διανοίξεων. Η στροφή στην οικολογική βιολογική γεωργία, τα προϊόντα ποιότητας, οι μη υδατοβόρες καλλιέργειες σε συνδυασμό με τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων άρδευσης και ο περιορισμός των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων, είναι ίσως η προοπτική μιας βιώσιμης διαχείρισης της ευρύτερης περιοχής της Λεκάνης του Σπερχειού.

ΤΟ ΔΕΛΤΑ ΚΑΙ Ο ΥΓΡΟΤΟΠΟΣ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ
Το Δέλτα του Σπερχειού είναι μια ξεχωριστή προστατευόμενη περιοχή με ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά. Το σημαντικότερο στοιχείο της είναι ότι φιλοξενεί πολλά είδη πουλιών, ιδιαίτερα αποδημητικών κατά τη χειμερινή περίοδο. Γι’ αυτό και έχει ενταχθεί σε μια σειρά σημαντικών διεθνών συμβάσεων, οδηγιών και προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει ανακηρυχθεί ως καταφύγιο άγριας ζωής. Η χώρα μας έχει αναλάβει αυξημένες δεσμεύσεις και υποχρεώσεις για την προστασία και την ορθολογική διαχείριση των εκβολών του Σπερχειού και του Υγροτόπου του Μαλιακού, για την αποφυγή δραστηριοτήτων και επεμβάσεων, που ενδεχόμενα να έχουν αρνητικές επιπτώσεις Όμως οι εμπειρίες μας λένε το αντίθετο. Οι αρμόδιες υπηρεσίες και φορείς σφυρίζουν αδιάφορα μπροστά στην κακοδιαχείριση που υφίσταται η περιοχή. Αντί να είναι περιοχή Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και χώρος επισκέψιμος, ιδιαίτερα για τα σχολεία και τους μαθητές, είναι περιοχή παράνομου κυνηγίου και παράνομης αλιείας. Το ανεξέλεγκτο και πολλές φορές παράνομο κυνήγι σε όλο το μήκος της κοιλάδας του Σπερχειού, μέχρι τις εκβολές του, είναι μια μόνιμη γάγγραινα.

Ιούλιος 2008

Στέφανος Σταμέλλος
Μέλος των Οικολόγων Πράσινων